Rivierkazemat Lent-Oost
Deze kazemat is een zogenaamde rivierkazemat, bestaande uit drie verdiepingen en bewapend met kanon en mitrailleur. De kazemat werd in 1936 gebouwd samen met twee andere kazematten in de buurt. Een naast de oprit van de brug (Lent-Midden) en de ander naast het spoor (Lent-West). De kazematten vervulden een belangrijke rol in het vernietigen van de spoor- en verkeersbruggen over de Waal, zodra het Duitse leger Nederland zou binnenvallen. Zo moest een opmars tot stilstand gedwongen worden.
Neutraliteit onhoudbaar
De Nederlandse neutraliteit kwam in de jaren ’30 steeds meer onder druk te staan. De regering beschouwde een aanval op Nederland als een realistisch scenario. In 1935 besloot de nieuwe chef van de generale staf daarom dat de materiële staat van het leger drastisch verbeterd moest worden. De rivierovergangen over IJssel, Maas en Waal werden voorzien van kazematten met permanente bewaking door beroepspersoneel van het korps Politietroepen. In Nijmegen werd besloten om de kazematten op de noordelijke oever te plaatsen. Ook kon zowel de noordelijke als zuidelijke afrit afgesloten worden met een zware stalen deur en een wegversperring.
Het schietincident
Sinds de opening van de verkeersbrug door koningin Wilhelmina op 16 juni 1936 werd deze permanent bewaakt door een detachement van het korps Politietroepen. In hun grijsgroene uniform stonden zij dag in dag uit op de brug. De enige afwisseling in die taak was het beoefenen van de handelingen aan het kanon. Hoe vaak dit ook werd beoefend, het bleef altijd riskant. Dat bleek op 14 augustus 1939. Bij onderhoudswerkzaamheden werd toen rond 12:00 het kanon per ongeluk afgevuurd op de brug. Gelukkig was het kanon naar beneden gericht, waardoor het projectiel het talud van de brug schampte en in een bloemenperk in de Barbarossastraat terecht kwam. Zonder te exploderen.
Mobilisatie en inval
In september 1939 mobiliseerde Nederland. Alle bruggen werden dag en nacht bewaakt. De spanning tussen Duitsland en Nederland liep verder op. Vanaf 7 mei 1940 waren alle verloven in het leger ingetrokken. Op 9 mei besloot de legerleiding met ingang van de volgende dag de troepen in de hoogste staat van paraatheid te brengen. De grensovergangen werden gesloten, de versperringen op de bruggen in gereedheid gebracht en de kazemat bij Lent-Oost werd volledig bemand met vijf man politietroepen en zeven man infanterie, onder leiding van Sergeant M. Monkel.
Het Duitse leger had een plan opgesteld om de bruggen over de Waal bij verrassing te nemen. Naast een aanval over land zou een reguliere Duitse Kompanie vlak voor de invasie met een binnenvaartschip naar de brug in Nijmegen varen om de bruggen te veroveren. Deze operatie Unternehmen Nimwegen werd echter op het laatste moment geannuleerd omdat de rivier inmiddels gesloten was voor alle scheepsverkeer.
Op 10 mei, direct na de grensoverschrijding van de Duitse troepen bij Wyler, werden de commandanten van de Lentse kazematten gealarmeerd. In de vroege morgen gaven zij het bevel de verkeersbrug en de spoorbrug te vernielen. Met succes, want daarna waren de bruggen volledig onbruikbaar. De kazematten hadden hun dienst bewezen, de Duitse troepen waren te laat. De chef-staf van het Oberkommando des Heeres, Franz Halder noteerde in zijn dagboek de volgende tekst: “Trojanisches Pferd nicht durchgekommen, Nimwegen Brücke zerstört”. Ondanks de vernielde bruggen bij Nijmegen konden de Duitse troepen hun opmars in Nederland toch voortzetten. In de avond van 10 mei sloten de Nederlandse troepen de kazematten af en trokken ze zich op bevel terug.
Bezetting
Na de capitulatie van Nederland werden verdedigingswerken onbruikbaar gemaakt en systematisch ontmanteld. Aan de rivierkazematten werd geen belang gehecht. Dit veranderde in de eerste helft van 1943, toen de herstelde verkeersbrug weer in gebruik kwam. Hierdoor kwamen de kazematten weer in beeld. Het Duitse leger hield rekening met een aanval op de bruggen, nu vanuit het westen. Op de zuidelijke oever richtten zij het Valkhof voor de verdediging in en op de noordelijke afrit verschenen een zware betonnen versperring en luchtdoelkanonnen. Beide bruggen over de Waal werden voorbereid voor vernieling. De rivierkazematten waren weer opbergplaats voor ontstekingsmiddelen. Op de daken van Lent-Midden en Lent-Oost werd bovendien een zoeklicht geplaatst.
Market Garden
Op zondag 17 september begonnen geallieerde troepen met Operatie Market Garden. De verovering van de verkeersbrug in Nijmegen was een essentieel onderdeel van het plan. SS-Obergruppenführer Wilhelm Bittrich had dit direct doorzien. Hij gaf onmiddellijk opdracht aan de 10.SS-Panzer-Division Frundsberg om een bruggenhoofd ten zuiden van de Waalbrug te vormen en de toegangen tot de spoor- en verkeersbrug zeker te stellen.
De geallieerde aanvallen liepen vlak voor de bruggen vast. Pas nadat Amerikaanse troepen in canvas bootjes de Waal over staken en de Duitse troepen aan de Noordzijde van de brug uitschakelden vielen de bruggen onbeschadigd in geallieerde handen. Met de inname van de bruggen kwam de strijd bij Nijmegen ten einde. De frontlijn kwam tot februari 1945 bij de kazematten te liggen. In deze zogenaamde “granatentijd” hadden de bruggen en de stad veel te lijden onder de Duitse artilleriebeschietingen
Rijksmonument
Na de bevrijding brak het tijdperk van de Koude Oorlog aan. Met deze nieuwe dreiging uit het oosten konden de oude verdedigingswerken weer van pas komen. Het Ministerie van Oorlog gaf in juli 1945 alle gemeenten de opdracht om betonnen verdedigingswerken op hun grondgebied te melden om vervolgens te kunnen beschikken over deze bouwwerken. Het Bureau Registratie Verdedigingswerk legde in het kader van deze verordening de Lentse rivierkazematten in 1948 vast. Hierna raakten ze in de vergetelheid. Met het oog op de groei van de gemeente Nijmegen en de ruimtelijke gevolgen hiervan diende de Stichting Menno van Coehoorn een voorstel in om de kazematten een beschermde status te geven. Sinds het begin van de jaren ‘90 zijn de drie kazematten rijksmonumenten.
Het kanon
De 5L50 no.2 werd gemaakt door de Artillerie-Inrichtingen in Zaandam. Het stuk woog 512kg en kon pantser en brisantemunitie verschieten.
De brisantpantsergranaat Nº 2 had een aanvangssnelheid van 800 meter per seconde en kon op 1000 meter nog 20 mm pantserplaat doorboren. De effectieve dracht was 2500 meter met een maximum dracht van 6000 meter.
De mitrailleur
In de ruimte naast het kanon stond het machinegeweer M08/15 op een affuit M25 . Het wapen woog 26 kilo, inclusief 4,5 liter koelwater. Het verbruikte 7,9mm munitie met een vuursnelheid van 500 schoten per minuut. Het wapen werd onder licentie door de Artillerie-Inrichtingen gemaakt voor ƒ1500,-.
Lees meer
1.Regionaal Archief Nijmegen/Historische Literatuur : Rijksmonumenten in Lent: de rivierkazematten
3. Duitse kaart uit 1939 met de posities van de Nederlandse verdedigingswerken, link